معرفی جزیره قشم

جزیره قشم یکی از جزایر استان هرمزگان است که به‌عنوان بزرگترین جزیره ایران و خلیج‌فارس در تنگه هرمز قرار دارد. این جزیره در چند دههٔ اخیر به یکی از مکان‌های توریستی و گردشگری تبدیل شده‌است. از نقاط دیدنی این جزیره بازارها و دیدنی‌های طبیعی آن چون جنگل‌های حرا، غارهای خوربس، تنگه چاهکوه، دلفین‌های آبی خلیج فارس، دره ستاره‌ها، جزایرناز و غار نمکدان است.

تاریخ قشم[ویرایش]

جزیره قشم در عصر ساسانی[ویرایش]

جزیره قشم در دوران ساسانیان ابرکاوان (Abarkāvān) خوانده می‌شده‌است.[۱] در واقع واژهٔ «کاوان»، که در زبان پارسی میانه به معنای «از تبار کاوه» است، به صورت یک اسم شخص در منابع یافته می‌شود. ممکن است که این نام به شکل درگاهان / درگوان، که به روستایی در کرانهٔ شمالی جزیرهٔ قشم، سیزده مایلی غرب شهر قشم اطلاق شده‌است، برجای مانده باشد. به نوشتهٔ اصطخری و ابن حوقل، ابرکاوان جزیی از کورهٔ اردشیر خرهٔ استان فارس بود.[۲][۳]

در ۲۳ ق. / ۴۴–۶۴۳ م. فرمان‌دار عرب بحرین و عمان، عثمان بن ابوالعاصی ثقفی، سپاهی را برای تسخیر این جزیره گسیل داشت؛ جمعیت این جزیره بیش‌تر از قبیلهٔ عبدالقیس ترکیب یافته بود. مرزبان کرمان در آن جا استحکاماتی را به همراه نیرویی کوچک نهاده بود اما در پی درگیری با اعراب به قتل رسید. آن گاه مسلمانان تهاجمات خود را به سوی جنوب ایران پیش بردند و در تَوّاج فرود آمدند.[۲]

ابرکاوان در اوایل عصر اسلامی، سرزمینی شکوفا و پررونق و برخوردار از شهری آباد و روستاهایی بسیار با کشتزارهایی پربار، درختان خرما و دیگر درختان میوه بود. شهر یک مرکز فعال دریانوردی – تجاری (و منبع آب شیرین برای کشتی‌ها) بود. مسجدی که فاتحان عرب بنا کرده بودند در ۳۳۳ ق. / ۴۵–۹۴۴ م. هنوز پا بر جا بوده‌است (حدود العالم؛ مروج الذهب).[۲]

نزدیک به اواخر عصر اموی، این جزیره به پناهگاه خارجیان مبدل شده بود. در عصر یاقوت حموی (درگذشتهٔ ۱۲۲۹ م) جزیرهٔ ابرکاوان شکوه و آوازهٔ پیشین خود را به گستردگی از دست داده بود به‌طوری‌که هیچ‌کس نتوانسته بود به او جایگاه و موقعیت درست و دقیق جزیره را بگوید.[۲]

موقعیت جغرافیایی[ویرایش]

این جزیره از شمال به شهر بندرعباس، مرکز بخش خمیر و قسمتی از شهرستان بندرلنگه، از شمال‌شرقی به جزیرهٔ هرمز، از شرق به جزیره لارک، از جنوب به جزیره هنگام و از جنوب‌غربی به جزایر تنب بزرگ وکوچک و بوموسی محدود می‌گردد.[۴]

نزدیک‌ترین بندر در ساحل اصلی کشور به جزیرهٔ قشم، بندرعباس است که فاصله آن تا محل سربندر قشم ۸/۱۰ مایل دریایی (۲۰کیلومتر) است. نزدیک‌ترین فاصله این جزیره به ساحل اصلی کشور، در دماغهٔ شمالی جزیره، در محل بندر لافت (در جزیرهٔ قشم) تا بندر پل، در شهرستان خمیر (در ساحل اصلی کشور) که فاصله آن در حدود یک مایل دریایی (۱۸۰۰ متر) بوده و محل احداث پل خلیج‌فارس خواهد بود.[۴]

مساحت جزیره[ویرایش]

مساحت جزیره ۱۴۹۱ کیلومترمربع، حدود ۲/۵ برابر دومین جزیره بزرگ خلیج‌فارس یعنی بحرین است.[۴]

طول جزیره از بندر قشم تا بندر باسعیدو در انتهای جزیره را در منابع مختلف بین ۱۰۰ تا ۱۳۰ کیلومتر تخمین زده‌اند و بیشتر روی طول ۱۱۵ و ۱۲۰ کیلومتر تکیه شده‌است. در گزارش توجیهی اجرای قانون تعاریف، طول سراسری جزیرهٔ قشم را ۱۲۰ کیلومتر ذکر کرده‌اند. عرض جزیره، در نقاط مختلف متفاوت بوده و به‌طور متوسط دارای سه عرض: کم (بین طبل و سلخ)، زیاد (بین لافت کهنه و شیب دراز) و متوسط (در منطقه اسکان) است. با این وجود، عرض متوسط جزیره قشم را ۱۱ کیلومتر می‌توان درنظر گرفت.

جغرافیای سیاسی[ویرایش]

در سال ۱۳۹۰ این شهرستان به سه بخش مرکزی و بخش شهاب و بخش هرمز ۷ دهستان تقسیم شده بود.

 

جزیره قشم در نقشه خاورمیانه ساموئل آگوستوس میشل

طبق آخرین تقسیمات کشوری امروزه شهرستان قشم ۶۹ شهر و روستا دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

(سوزا، هرمز و قشم حوزه شهری‌اند و در سال ۸۵ بندر درگهان به حوزه شهری اضافه شد)

 

نگاره هوایی ناسا از جزیره

شهر قشم در شرقی‌ترین نقطه جزیره واقع شده‌است و به رغم آنکه این شهر نسبت به کل جزیره مرکزیت هندسی ندارد، اما به علت موقعیت مهم استراتژیک آن (دید گسترده به جنوب، شمال و شرق، دید به تنگه هرمز، نزدیکی به بندرعباس و…) از قدیم واجد اهمیّت بوده و عمده‌ترین سکونتگاه جزیره محسوب می‌شده‌است.

انتخاب شهر قشم به عنوان پایگاه اصلی توسعه منطقه آزاد تجاری ـ صنعتی قشم نیز بر اهمیت این شهر افزوده‌است.

بنادر مهم صیادی و تجاری[ویرایش]

 

یک لندیگراف که برای انتقال خودروها از به جزیرهٔ قشم به کاربرده می‌شود.

به دلیل بازار پر رونق و ورود کالاهای بسیار مهم از کشورهای حاشیهٔ خلیج‌فارس به این جزیره، وجود بنادر مهم و همچنین بنادر اختصاصی بسیار مهم هستند. چنان‌که در قدیم بنادر صیادی و بنادر تجاری در کنار یک دیگر قرار داشته ولی اکنون به دلیل رونق اقتصادی بنادر به صورت اختصاصی و ویژه امور خدمات به کشتی‌های تجاری و صیادان را انجام می‌دهند. بنادر مهم و صیادی شهرستان قشم به ترتیب زیر هستند:

۱ – بهمن ۲ – شهید ذاکری ۳ – بندر سوزا ۴ – مسن ۵ – سلخ ۶ – کاوه ۷ – لافت ۸ – درگهان ۹ – باسعیدو ۱۰ – فجر ۱۱ – شرکت نفت ۱۲ – رمچاه ۱۳ – کندالو ۱۴ – طبل ۱۵ – هنگام

جزایر پیرامون قشم[ویرایش]

در کنار جزیره قشم، سه دیگر شامل جزیره هنگام، هرمز و لارک هم هستند. بعضی جزایر کوچک دیگری هم اطراف قشم وجود دارند که فاصله کمی با ساحل جزیره دارند و هنگام برکشند و فروکشند (جزر و مد) به ساحل جزیره می‌پیوندند و می‌گسلند همین باعث نامگذاری این چند جزیره کوچک به عنوان جزایر ناز شده‌است که گویی در پیوستن به جزیره ناز می‌کنند!

عمده فعالیت صورت گرفته در این جزایر صیادی است. به تازگی طبیعت بکر و ساحل زلال این جزایر موردتوجه گردش گران قرار گرفته‌است، که در این میان جزیره هنگام به خاطر نزدیکی به جزیره قشم و زیستگاه دلفین‌ها، آهوها (جبیرها) و تنها پارک کروکودیل ایران بیشتر از بقیه جذب گردشگر می‌نماید.

جغرافیای انسانی[ویرایش]

جمعیت[ویرایش]

طبق سرشماری سال ۱۳۹۵[۵] جمعیت کل جزیره قشم ۱۴۸٬۹۹۳ نفر است که از این تعداد ۶۶٬۸۰۱ نفر در نقاط شهری و ۸۲٬۱۶۰ نفر هم در نقاط روستایی سکونت دارند.

مهاجرت[ویرایش]

علاوه بر جمعیت بومی و ساکن، جزیره قشم دارای جمعیت غیربومی و مهاجر بسیاری است که به‌طور عمده در بخش‌های تجارت، بازرگانی، صنایع و معادن، ادارات و دوایر دولتی و ارگان‌ها، بانک‌ها، تشکیلات سازمان منطقه آزاد قشم و دیگر بخش‌های خدماتی به فعالیت اشتغال دارند. ضمن آن که شمار قابل توجهی گردشگر نیز – همواره به‌ویژه در فصل‌های پاییز و زمستان و تعطیلات نوروزی – وارد جزیره می‌شوند.

زبان و گویش[ویرایش]

زبان اصلی مردم قشم، مانند تمام مردم ساکن بنادر و سواحل جنوب کشور و دیگر جزایر، فارسی است ولی با گویش بندری صحبت می‌کنند که برای همه مردم و مسافرانی که به جزیره مسافرت می‌کنند قابل درک و فهم است. لهجهٔ محلی و متداول مردم قشم در شهرها و روستاهای آن تقریباً یکسان است. به‌طور کلی باید گفت زبان محلی قشمی، آمیخته‌ای از زبان‌های عربی، فارسی، بندری، هندی و انگلیسی است.[۶]

دین و مذهب[ویرایش]

مردم جزیرهٔ قشم (بومیان) متشکل از مسلمان پیرو مذهب تسنن (شافعی) هستند. دین‌داری در میان مردم این جزیره جایگاه خاصی دارد و فرزندان خود را از کودکی تشویق به نمازخواندن و روزه‌گرفتن و یادگیریقرآن می‌کنند.

 

مسجدی واقع در جزیرهٔ قشم

 

دره چاه‌کوه در قشم

جزیره قشم در (نقشه ایران و توران در دوره قاجاریه که توسط آدولف اشتیلر ترسیم شده‌است)

زمین‌شناسی قشم[ویرایش]

  • تاریخچه زمین‌شناسی و تکتونیک منطقه: بخش شمالی خلیج‌فارس قسمتی از بخش جنوب شرقی زون ساختاری زاگرس را تشکیل می‌دهد که با روند کمربند چین‌خورده – راندگی شمال غربی – جنوب شرقی در اثر آخرین فاز کوه‌زایی آلپین در پلیو – پلیئستوسن چین‌خورده و دگرریخت شده‌است.[۷] سازندهای زمین‌شناسی این کمربند ممکن است محدوده سنی دیرینه‌زیستی پیشین تا ترشیری داشته باشند و شامل دیاپیرهای منسوب به پالئوزوئیک پیشین به نام سری هرمز بوده که تا عهد حاضر به طرف سازندهای بالایی و تا روی زمین فعال بوده‌اند.[۷] بر اساس نظر اکثریت زمین‌شناسان این منطقه از نظر تکتونیکی از زمان ترشیری پسین به عنوان ناحیه فعال تکتونیکی بخش جنوبی پیشانی دیگر ریختی یا کمربند همگرایی (بین‌النهرین و حوزه خلیج‌فارس) و همچنین حاشیه‌های صفحه فشارشی و برخوردی قاره ایران – عربی، فعال بوده‌است.[۷]

لرزه‌خیزی قشم[ویرایش]

در ساعت ۱۲ و ۳۴ دقیقه و ۲۵ ثانیه روز سه‌شنبه ۲۱ تیرماه ۱۳۸۴ زمین‌لرزه‌ای به بزرگی ۶/۴ در استان هرمزگان رویداد که در مناطقی از استان از جمله جزیره قشم احساس شد. کانون این زمین‌لرزه در مختصات ۰۷/۲۷ درجه عرض شمالی و ۹۱/۵۵ درجه طول شرقی، در حوالی گچین در غرب بندرعباس و در فاصله ۱۹کیلومتری بندر درگهان (در جزیره قشم) اعلام شد.

تنها پس‌لرزه ثبت شده این زمین‌لرزه که امکان ثبت و تعیین محل آن وجود داشته، در ساعت ۱۶ و ۱۱ دقیقه همان روز و به بزرگی ۸/۲ روی داده‌است.

سواحل[ویرایش]

 

سواحل جنوبی جزیره قشم

جزیره قشم با وسعتی نزدیک به ۱۵۰۰ کیلومترمربع، بیشترین سواحل و کرانه‌ها را در بین جزایر خلیج‌فارس به خود اختصاص می‌دهد. سواحل زیتون، سیمین، جزایر ناز، سوزا، مسن، شیب‌دراز، سلخ و دوستکو از دیدنی‌ترین سواحل جزیره قشم محسوب می‌شوند.

از ویژگی‌های ساحل‌شناختی این جزیره، تنوع سواحل صخره‌ای، ماسه‌ای و گلی آن است که چنین خصوصیتی به‌طور یک جا در کمتر جزیره‌ای یافت می‌شود. سواحل شنی و ماسه‌ای نقره‌فام و سیمین براق نیز از دیگر انواع سواحل در جزیره قشم محسوب می‌شوند. ساحل صخره‌ای زیتون، ساحل شنی سیمین و سواحل گلی لافت و جنگل‌های حرا تنوع سواحل قشم را نشان می‌دهند.

ساحل صخره‌ای ریگو معروف به ساحل لاک‌پشت‌ها نیز از دیگر سواحل زیبای جزیره قشم است که لاک‌پشت‌ها در آنجا برای نفس‌گیری و تغذیه به روی آب می‌آیند.

سواحل زیبای جزیره هنگام در دو کیلومتری خط ساحلی جنوب جزیره قشم زیستگاه دلفین‌های باهوش و بازیگوش است که این مسئله موجب جذب گردشگران علاقه‌مند به قشم و جزیره هنگام شده‌است.

 

پارک کروکودیل قشم

آب و هوا[ویرایش]

قشم در گروه سرزمین‌های گرم و مرطوب قرار می‌گیرد و این در حالی است که رطوبت نسبی هوا در قشم بالاست. فشار هوا در قشم بین ۱۰۱۵ تا ۱۰۱۸ میلی‌بار جیوه‌است که در تابستان به دلیل گرمای زیاد، فشار هوا به کمتر از ۱۰۰۰ میلی‌بار می‌رسد.

دمای متوسط سالیانه جزیره قشم حدود ۲۶ درجه سانتی‌گراد، با متوسط حداکثر و حداقل دمای روزانه به ترتیب ۳۳ و ۱۸ درجه سانتی‌گراد است. اختلاف درجه حرارت فصلی این جزیره بسیار زیاد است. گرم‌ترین زمان‌ها ۱۰ تیر تا ۱۰ شهریور و سردترین ماه‌ها دی و بهمن است. در جزیره قشم حداکثر و حداقل دمای مطلق ۴۶ و ۱۶ درجه سانتی‌گراد به ثبت رسیده‌است.[۸]

پوشش گیاهی[ویرایش]

 

جنگل‌های حرا در قشم.

اولین و مهم‌ترین جامعه گیاهی جزیره در جنگل‌های حرا مشاهده می‌شود که گونه‌ای از مانگروها به نام Avicennia marina (به نام ابوعلی سینا، دانشمند پرآوازه ایران) است و گستره‌ای بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر مربع از مساحت جزیره را به خود اختصاص داده‌اند.

گیاهان قشم خشکی پسند و حرارت‌خواه بوده و نیاز به رطوبت زیاد در تابستان دارند و بیشتر به شکل درختچه‌های نیم‌بیابانی کوتاه قد قابل مشاهده هستند. از این جمله درختان می‌توان به درختان کهور، چت (با کسره زیر چ)، کرت و کنار نام برد؛ که بیشتر آن‌ها کهور وچت هستند. بوته‌های جر نیز در کنار این درختان پوشش گیاهی جزیره را تشکیل می‌دهند.

نخل‌ها در این جزیره تنها در باغ‌های نخل می‌توان یافت که به دلیل کمبود آب و کمبود بارندگی کم رونق تر شده‌است.

حیات جانوری[ویرایش]

در آب‌ها و خشکی‌های جهان سه سیستم حیاتی از نظر تنوع زیستی از بیشترین تنوع جانوری و گیاهی برخوردارند. این سه اکوسیستم عبارت‌اند از جزایر مرجانی، جنگل‌های حرا و جنگل‌های بارانی. در جزیره قشم و آب‌های پیرامونی آن دو اکوسیستم‌های اول و دوم حضور دارند

گونه‌های شناسایی شده پستانداران قشم عبارت‌اند از ۴ گونه خفاش که یک نوع آن خفاش میوه‌خوار است، خفاش میوه‌خوار بزرگ‌ترین خفاش کشور بوده و بیشتر از قشم گزارش شده‌است.

جونده[ویرایش]

۴ گونه، یک نوع خارپشت، یک گونه خرگوش، یک گونه روباه و دو نوع نمسی و یک نوع جبیر یا غزال ایرانی نیز در قشم شناسایی شده‌است.

خزندگان شناسایی شده قشم نیز بسیار متنوع هستند. سه نوع مار و ۱۷ گونه مارمولک و یک نوع دوزیست در قشم شناخته شده‌اند.

دوزیستان و خزندگان[ویرایش]

با توجه به موقعیت جغرافیای جزیره قشم در خلیج‌فارس و به دلیل تنوع نواحی اکولوژیک آن و همچنین به دلیل وجود زیستگاه‌های متنوع نظیر: محیط تالابی جنگل حرا، پهنه‌های گلی، تپه ماهورهای متنوع، مناطق بیابانی، شنزارها، سواحل شنی، مناطق صخره‌ای، مزارع و باغ‌های کشاورزی و چمنزارهای فصلی – مطالعه مقدماتی اکولوژیک توزیع و پراکنش دوزیستان و خزندگان جزیره صورت پذیرفت.

پرندگان[ویرایش]

بارزترین پدیده طبیعی قشم گوناگونی پرندگان آن است. از میلیون‌ها سال پیش به این سو حدود چهارمیلیون پرنده مهاجر به‌طور منظم در فصل‌های مختلف سال، به خلیج‌فارس همانند یک زیستگاه ویژه، پناه می‌آورند.

به‌طور کلی در گشت و گذاری چند روزه در جزیره قشم به آسانی می‌توان تا ۱۰۰ گونه از پرندگان آن را مشاهده کرد. پرندگان از بیشترین تنوع برخوردارند. فهرست پرندگان شناسایی شده قشم تا سال گذشته ۹۸ گونه بود اما با شناسایی ۷۵ گونه پرنده دیگر، این فهرست در حال حاضر به ۱۷۳ نوع رسیده‌است. برخی از این پرندگان از جمله پرندگان نادر کشورمان هستند که شاهین کبود و حواصیل سبز از آن جمله‌اند.

برخی از پرندگان جزیره قشم عبارت‌اند از:

مرغ سقای پا خاکستری، باکلان، حواصیل خاکستری، قار کوچک، قار ساحلی، قار سفید، حواصیل شب، حواصیل هندی، کفچه نوک، فلامینگو، عقاب ماهی‌گیر، کرکس، جیرفتی، هوبره، سلیم خرچنگ‌خوار،صدف‌خوار، دیدومک، تلیله نوک‌پهن، کاکایی سر سیاه، کاکایی پشت سیاه، پرستو دریایی دودی، پرستو دریایی کاکلی کوچک، پرستو دریایی معمولی، پرستو دریایی کاکلی، سبز قبای هندی، زنبور خانگی کوچک،دم جنبانک ابلق، دم جنبانک کله زرد، میوه‌خور، بلبل خرما، سنگ چشم کله سرخ، سسک چیف‌چاف، سسک جنبان، سسک سرسیاه، طرقه بنفش، طرقه کوهی، چکچک بیابانی، شهدخور، زرد پر مزرعه، سهره خاکی.

جاذبه‌های گردشگری[ویرایش]

گنبد نمکی نمکدان[ویرایش]

کوه نمکی یا کوه نمکدان در جنوب‌غربی جزیره قرار دارد. ارتفاع این کوه مخروطی‌شکل تا ۳۹۷ متر (قلهٔ کوه نمکدان) می‌رسد. ساختار نمکی این کوه از انباشته شدن صخره‌های آذرین با رسوبات تشکیل شده‌است. کوه گنبد نمکی با بقایای معادن نمک باستانی و چشمه‌های آب شور، به خودی خود یک «اثر تاریخی طبیعی دیدنی» با امکانات آموزشی و تفریحی را به‌وجود آورده‌است.

دره ستارگان[ویرایش]

 

دره ستارگان در قشم.

روستای برکه‌خلف در فاصله پنج کیلومتری از ساحل جنوبی جزیره قرار گرفته‌است. در شمال این روستا دره ستارگان قرار دارد. اهالی منطقه به این روستا استاله کفته می‌گویند. اما، نام دره ستاره‌ها برای این پدیده کم‌نظیر زمین‌شناسی جاافتاده است.

به دلیل شکل ویژه این دره و انواع حجم‌ها و پدیده‌های فرسایش موجود در آن وزش بادهای تند و گردش هوا در لابه‌لای ستون‌ها و حفره‌های موجود در دره تولید صدا می‌کند و به دلیل این صداها است که اهالی معتقدند با تاریک شدن هوا این دره محل آمد و شد ارواح و اجنه‌است و بنابراین از ورود به آن در شب خودداری می‌کنند.

دره ستاره‌ها در واقع یک ناحیه فرسایش‌یافته توسط آب‌های سطحی، رگبارهای فصلی و تندبادها است. فلات اولیه که هنوز در بخش شمالی به‌صورت کم و بیش دست نخورده باقی‌مانده، در ارتفاع بین ۷ تا ۱۵ متری از کف دره قرار دارد و جنس آن ماسه سنگ با سیمان آهکی سست و پر از پوسته‌های فسیلی است. مخروط‌های نوک‌تیز، ستون‌ها و ستونک‌های فرسایشی، آرک‌ها و تیغه‌ها و دیواره‌های نواری از جمله بخش‌هایی هستند که در این دره مشاهده می‌شوند.

به دلیل سست بودن جنس لایه‌ها، می‌توان انتظار داشت که پس از هر بارندگی شدید (که به ندرت اتفاق می‌افتد) تغییرات محسوسی در مورفولوژی دره صورت پذیرد.

قلعه پرتغالی‌ها[ویرایش]

نوشتار‌های اصلی: قلعه پرتغالی‌ها (قشم) و قلعه لافت
نوشتار(های) وابسته: قلعه هرمز

آثار دژ پرتغالی‌ها در شهر قشم و دژهای دیگری در خاور لافت، موسوم به دژهای نادری – که با توپ‌های بزرگ آن روزگار مجهز بوده‌است – در قشم دیده می‌شود. این دژ، وظیفه پشتیبانی قلعه هرمز را بر عهده داشته که شامل تأمین آب شیرین برای قلعه پرتغالی‌ها در هرمز بوده‌است. بنای این قلعه در ۱۶۲۱ میلادی باعث شد شاه عباس بزرگ اقدام به جنگ بر ضد پرتغالی‌ها و اخراج آنان از سواحل خلیج‌فارس نماید.

ژئوپارک قشم[ویرایش]

ژئوپارک قشم واقع نخستین ژئوپارک خاورمیانه است که از سال ۱۳۸۵به عضویت شبکه جهانی ژئوپارک‌های تحت حمایت یونسکو درآمده‌است.

حفاظت از این ژئوپارک و ژئوسایت‌های آن توسط جوامع محلی و با نظارت و آموزش مدیریت ژئوپارک قشم از طریق فعالیت‌های گردشگری سبز صورت می‌گیرد.[۹][۱۰]

دشت‌ها، دره‌ها، سواحل و کوه‌های جزیره هم وضعیتی یگانه و کم‌نظیر از نظر پوشش گیاهی، حضور حیات وحش و وجود پدیده‌های نادر زمین‌شناسی دارند.

در این بخش از جزیره علاوه بر گونه‌های گیاهی و جانوری زیبا، کمیاب و در خطر انقراض که در سطح ملی و همچنین جهانی از ارزش بسیاری برخوردارند، پدیده‌های زمین‌شناسی نادر و بی‌مانندی نیز وجود دارند که هریک به تنهایی جذابیت و زیبایی خاص دارند.

مجسمه‌های طبیعی و نقش برجسته‌های پراکنده، چین‌خوردگی‌ها و کوه‌های شگفت‌آور، سطوح تخت و صفه‌ها در ارتفاعات، ستون‌های حاصل از عوامل فرسایش، برجستگی‌ها و فرورفتگی‌های به‌وجود آمده از هوازدگی، مخروط افکنه‌ها و قطعه‌های فروافتاده در پای ارتفاعات، کوهسرها و هیکل‌های که دست هنرمند طبیعت به تازیانه باد و باران پدیدآورده، تندیس‌های اعجاب‌آوری که در شکل‌های مختلف هم چون لاک‌پشت، سگ، مارمولک، اسب آبی یا حتی چهره آدمی در حالت خشم و فریاد و … همه و همه بخش بزرگی از طبیعت مسحورکننده قشم هستند و از جاذبه‌های کم‌نظیر طبیعت‌گردی این جزیره به‌شمار می‌روند.

در سواحل جنوبی بخش غربی جزیره از بندر ماهیگیری سلخ تا روستای کانی – یعنی در فاصله سی‌کیلومتر از ساحل جزیره – روستا، مزرعه و هیچ نوع تمرکز و تجمع انسانی وجود ندارد. در بخش غربی جزیره حضور انسان و فعالیت‌های دامداری و کشاورزی از زمان‌های قدیم بسیار ناچیز بوده‌است و در حال حاضر نیز قابل توجه نیست. در این بخش از جزیره پدیده‌هایی وجود دارند همچون:

جنگل‌های حرا، گنبد نمک، غارهای نمک، چشمه‌های آب معدنی، دره چاهکوه، تنگ عالی، بام قشم، دره تندیس‌ها، کلات کشتاران و ده‌ها تخته سنگ و صخره با شکل‌های عجیب و اعجاب‌انگیز.

نمای سراسرنما از جزایر ناز در موقع جزر خلیج فارس.

چشمه‌ها[ویرایش]

چشمه‌های جزیره قشم، که به‌طور پراکنده در جای جای جزیره وجود دارند، فاقد آب شیرین بوده و عمدتاً شور هستند. برخی از این چشمه‌ها عبارت‌اند از:

  • چشمه کارگاه چشمه معدنی سولفوره و شور کارگاه در میانه و هسته مرکزی ساختار تاقدیسی مجاور بندر ماهیگیری سلخ (میدان گاز طبیعی سلخ، معروف به برهوت) واقع شده‌است. آب این چشمه (چند لیتر در ثانیه) پس از نهشته شدن بخشی از مواد معدنی سیاهرنگ همراه در محل تظاهر، موجب تغذیه بیشتر آب شور در آبراهه موجود این محل بوده و در اطراف و بستر آبراهه اخیر نیز رسوبات فراوان نمک گذاشته می‌شود.
  • چشمه گوری: رسوبات واحد گوری دارای ضخامت حدود یکصدمتر، پوشاننده نهشته‌های انیدریت و نمک‌های مربوط به سازند گچساران است که با توجه به دانسته‌ها، ستبرای حدود ۱۴۰۰ متر دارد.
  • چشمه‌های دامنه کوه نمکدان پهنه‌های پوشیده از رسوب نمک در کوه نمکدان دارای توده‌های بسیار بزرگ و گسترده نمک با کمیت بالا با کیفیت و خلوص نسبتاً مناسب است و از نظر اقتصادی در تأمین نمک خوراکی، نمک طبی و حتی تأمین بخشی از مشتقات موردنیاز در ترکیباتی از پتروشیمی اهمیت دارد.

پارک کروکودیل قشم[ویرایش]

اولین و بزرگترین پارک کروکودیل خاورمیانه[۱۱] در جزیره قشم قراردارد. محلی زیبا و امن برای گردشگران علاقه‌مند به حیات وحش تا از نزدیک با زندگی و خصوصیات این جانوران نادر آشنا شوند. این مجموعه همیار ژئوپارک قشم و حامی محیط زیست است. سالانه گردشگران بی‌شماری با سفر به قشم از این پارک از این پارک منحصر بفرد دیدن می‌کنند.

چاه‌های تلا (به اشتباه طلا)[۱۲][ویرایش]

در بندر لافت حدود ۵۰ تا ۶۰ حلقه چاه موجود است که در زمانهای قدیم هنگام بارندگی آب باران در داخل آن‌ها ذخیره می‌شده‌است و تا مدتی خنک و سالم باقی می‌مانده است. گفته می‌شود که در زمانهای قدیم تعداد این چاه‌ها ۳۶۶ عدد بوده‌است، یعنی به تعداد روزهای سال و یک عدد هم بیشتر برای سال‌های کبیسه و هر روز از یکی از این چاهها برای آب شرب استفاده می‌شده‌است و به همین علت در تمام روزهای سال این چاه‌ها آب شرب مردم این جزیره را تأمین می‌کرده‌است. به گفته مردمان محلی نام این چاه‌ها طلا نمی‌باشد و در اصل «تلا» است. در واقع در قدیم «تل آو» بوده‌است. «تل» به معنی تپه‌ای که مشرف بر این چاه‌ها است و «آو» که در زبان محل همان معنی آب را می‌دهد. این چاه‌ها دارای اشکال مختلفی مانند مربعی، مستطیلی، دایره‌ای و حتی گلابی شکل می‌باشند و برداشت آب از آن‌ها توسط دلو انجام می‌شده‌است.

اقتصاد[ویرایش]

 

موسسه آموزش عالی قشم از منابع درآمدزائی جدید منطقه آزاد قشم

 

اثرات ناشی از قاچاق سوخت بر روی محیط زیست و سواحل جزیره قشم عکس: امیررضا توسلی

صیادی[ویرایش]

از منابع اصلی درآمد مردم این مناطق صیادی است. صیادی در این منطقه به وسیلهٔ قایق موتوری، لنج، و مشتا است.

کسب و کارهای تجاری[ویرایش]

از دیگر منابع درآمد این مردم، ایجاد بازارها و مغازه‌های کوچک است.

دامپروری[ویرایش]

جزیره قشم تا حدودی توان بالقوه برای دامپروری را دارد و هم‌اکنون دامپروری به روش سنتی در جزیره انجام می‌گیرد. نزدیک به ۲۰۰۰ راس بز از نژادهای مخصوص تالی، جزیرتی، پاکستانی و هم چنین حدود ۳۰۰۰ راس گوسفند و گاو گوساله و چند هزار ماکیان در جزیره وجود دارد.

منابع تغذیه دام‌ها بیشتر از سرشاخه‌ها و برگ درختان حرا است. مردم جزیره نوعی غذا به نام «فخاره» برای دام‌های خود درست می‌کنند.

بیشتر دام‌ها در این جزیره در دشت مرکزی (یعنی توریان، رمکان، گربه دان و کاروان) هستند. شتر یا سفینه صحرا در گذشته از اهمیت خاصی برخوردار بوده که انطباق بیشتری با محیط جزیره داشته‌است و برای حمل و نقل وهم چنین شیر و گوشت نگهداری می‌شده‌است. شترداری بیشتر در روستای طبل، جی جیان، سهیلی و صلخ رایج است. تعداد شترها در این جزیره افزون بر ۳۰۰۰ نفر است.

کشاورزی[ویرایش]

در جزیره قشم به دلیل کمی بارندگی و نبود آب شیرین کافی، کشاورزی بسیار محدود است و بیشتر به صورت دیم صورت می‌گیرد و کشت غلات دیم نیز به دلیل یکنواختی بارندگی دستخوش نوسان زیاد می‌شود. به این ترتیب، تولید کشاورزی قشم را می‌توان ناچیز دانست. نواحی کشت آبی در دشت توریان و نواحی زراعت دیم در روستای طبل، گوران، سهیلی، گورزین، ملکی، لافت و گیاهدان واقع اند که نیمی از نخلستان‌های جزیره را در خود جای داده‌اند.

معادن[ویرایش]

در جزیره قشم معادن گوناگونی از قبیل نمک، خاک سرخ، گاز سنگ آهن و … وجود دارد که به‌ویژه در گذشته سبب رونق تجاری این جزیره بوده‌است و قسمتی از مشاغل جزیره نشینان را تأمین می‌کرده‌است.

معدن سنگ لاشه تلمبر واقع در ۱۰ کیلومتری باختر بندر قشم با تولید سالانه ۳۵ هزار تن و معدن سنگ لاشه قشم واقع در ۱۴ کیلومتری جنوب غربی شهر قشم با تولید سالانه ۲۷۰۰ تن از مهم‌ترین معدن‌های قشم به‌شمار می‌روند.

از جمله معادن عمده جزیره قشم، نمکدان است که به صورت تپه نمکی مدور (مخروطی) و به قطر قاعده ۷ کیلومتر در ارتفاع ۲۳۷ متر از سطح دریا قرار دارد. این منبع دارای بهترین نمک است که ذخائر آن ۴۲۰ هزار تن برآورد شده‌است.

گاز جزیره قشم در سنوات گذشته برای اولین بار به وسیله شرکت ایران و انگلیس کشف و حفر شد به‌طوری‌که در منطقه کارگاه سه چاه نفت زده‌اند که عمق یکی از آن‌ها تا ۳۰۰۰ متر می‌رسد اما سر چاه‌ها را بسته‌اند

پالایشگاه گاز گَوَرزین[ویرایش]

پالایشگاه گورزین قشم، حدود ۶۵ کیلومتری غرب جزیره قشم قرار دارد. تأسیسات گورزین به منظور تفکیک و نم‌زدایی گاز طبیعی استحصالی، از پنج حلقه چاه شیرین حوضه گورزین و تثبیت میعانات گازی همراه، طراحی و بهره‌برداری از آن، در جزیره قشم آغاز شد. بر این اساس، ظرفیت تولید این واحد ۲٫۱ میلیون مترمکعب گاز طبیعی در روز است، که از طریق خط لوله ۱۲ اینچی زیر دریا، به بندرعباس منتقل می‌شود. مخزن شماره ۱۱ پالایشگاه گورزین قشم، ۲۰۰ هزار بشکه گنجایش دارد.[۱۳]

غذاهای محلی[ویرایش]

نان تُمُشی،[۱۴] نوعی نان محلی بسیار نازک است که در قشم آن را با سس مخصوصی به نام مهیاوه می‌پزند. در این نان تخم مرغ و پنیر می‌ریزند که همزمان با نان می‌پزد.

نوشیدنی مخصوص قشم چایی شیر است.

خورش قلیه‌ماهی، هَوآری ماهی، هَوآری مرغ، هَوآری گوشت، زیبُن هَوور، زیبُن میگ، زیبُن، حَلا ماهی، نان بآدی از جمله غذاهای رایج در قشم است قلیه تخم مرغ .

جستارهای وابسته[ویرایش]

منابع[ویرایش]

  1. ↑ Martin Hinds. The First Arab Conquests in Fārs, Iran, Vol. 22, (1984), pp. 39-53. Published by: British Institute of Persian Studies. [۱]
  2. ↑ پرش به بالا به:۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ «جزیره قشم در عصر ساسانی». منطقه آزاد قشم.
  3. ↑ «کشف بندرگاه‌های دوره‌های هخامنشی، اشکانیان و ساسانیان در قشم». خبرگزاری مهر.
  4. ↑ پرش به بالا به:۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ «موقعیت جزیره قشم». منطقه آزاد قشم.
  5. ↑ «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ به تفکیک استان و شهرستان». مرکز آمار ایران.
  6. ↑ «جغرافیای انسانی قشم». منطقه آزاد قشم.
  7. ↑ پرش به بالا به:۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ «زمین‌شناسی قشم». منطقه آزاد قشم.
  8. ↑ «شرایط اقلیمی جزیره قشم». منطقه آزاد قشم.
  9. ↑ «Where is Qeshm island geopark؟». ژئوپارک قشم. بازبینی‌شده در ۲۰۱۷-۱۱-۲۷.
  10. ↑ «Where is Qeshm island geopark؟». ژئوپارک قشم. بازبینی‌شده در ۲۰۱۷-۱۱-۲۷.
  11. ↑ «پارک کروکودیل قشم». www.noopak.com.
  12. ↑ «چاه های تلا قشم (لافت) • قشم گردی» ‎(fa-IR)‎. به کوشش قشم گردی. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۲۴.
  13. ↑ «منطقه آزاد قشم، قطب جدید انرژی برای سرمایه‌گذاری خارجی». سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران. بازبینی‌شده در ۲۰۱۷-۰۸-۱۱.
  14. ↑ جشنواره نان‌های محلی در قشم برگزارشد ، روزنامه کیهان ، ۸۹/۷/۱۹
  • زنده دل، دستیاران، حسن. (مجموعه کتابهای راهنمای جامع ایرانگردی استان هرمزگان) ج۱. چاپ وانتشار سال ۱۹۹۸ میلادی.
  • بلوکباشی علی، جزیره قشم صدف ناشکافته خلیج‌فارس، دفتر پژوهشی فرهنگی، چاپ دوم، تهران، ۱۳۸۰.
  • سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، مدیریت اطلاعات جغرافیایی، شناسنامه آبادی‌های کشور، شهرستان قشم، سال ۱۳۷۸.
  • بختیاری، سعید، «اتواطلس ایران» ، “ مؤسسه جغرافیایی وکارتگرافی گیتاشناسی، بهار ۱۳۸۴ خورشیدی.

پیوند به بیرون[ویرایش]

منبع : ویکی پدیا